Fundacja rodzinna to nowa forma organizacyjna w polskim systemie prawnym, wprowadzona ustawą z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej (Dz.U. 2023 poz. 326). Jej celem jest zarządzanie majątkiem rodzinnym oraz zapewnienie jego płynności między pokoleniami. Fundacja rodzinna ma unikalne zasady opodatkowania różniące się od tych, które obowiązują w tradycyjnych podmiotach gospodarczych. To z tego powodu fundacje rodzinne często są postrzegane jako dobry pomysł na optymalizację podatkową. Warto więc może przyjrzeć się tym zagadnieniom trochę uważniej i zapoznać z regulacjami prawnymi w tym zakresie. Sprawdźmy jakie podatki płaci fundacja rodzinna oraz jakie obowiązki podatkowe mają jej beneficjenci, bazując na aktualnych przepisach prawnych.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT), fundacje rodzinne są opodatkowane w specyficzny sposób. Podstawowym aktem prawnym regulującym ten podatek jest ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. 1992 nr 21 poz. 86, z późn. zm.). Stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o CIT, fundacja rodzinna jest zwolniona od podatku dochodowego. Są jednak wyjątki od tej zasady. Tym wyjątkom został poświęcony cały rozdział 5c ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT). Art. 24q. ust. 1 wskazuje właśnie takie wyjątki.
Podatek dochodowy od przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio:
1) świadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej,
2) mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
3) świadczenia w postaci ukrytych zysków
– wynosi 15% podstawy opodatkowania.
W dalszej części ustawodawca określa co jest ukrytym zyskiem w rozumieniu ustawy. Przez świadczenia w postaci ukrytych zysków, o których mowa w ust. 1 pkt 3, rozumie się:
1) odsetki, prowizje, wynagrodzenia i inne opłaty od jakiegokolwiek rodzaju pożyczki udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną;
2) darowizny lub inne nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenia, inne niż świadczenia, o których mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, przekazane, bezpośrednio lub pośrednio, na rzecz beneficjenta, fundatora, podmiotu powiązanego z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną;
3) świadczenia na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną z tytułu:
a) usług doradczych, księgowych, badania rynku, usług prawnych, usług reklamowych, zarządzania i kontroli, przetwarzania danych, usług rekrutacji pracowników i pozyskiwania personelu, gwarancji i poręczeń oraz świadczeń o podobnym charakterze,
b) wszelkiego rodzaju opłat i należności za korzystanie lub prawo do korzystania z praw lub wartości, o których mowa w art. 16b ust. 1 pkt 4-7;
4) różnicę między wartością rynkową transakcji określoną zgodnie z art. 11c a ustaloną ceną tej transakcji – w przypadku innych niż określone w pkt 3 transakcji między fundacją rodzinną a beneficjentem, fundatorem, podmiotem powiązanym z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną;
5) pożyczkę udzieloną przez fundację rodzinną beneficjentowi w tej części, która podlegała zwrotowi w danym roku podatkowym i nie została zwrócona do dnia upływu terminu złożenia deklaracji, o której mowa w art. 24s ust. 1, za ten rok podatkowy;
6) pożyczkę udzieloną przez fundację rodzinną beneficjentowi na okres co najmniej 10 lat albo na okres krótszy niż 10 lat, jeżeli ostateczny termin obowiązywania umowy wyniósł co najmniej 10 lat.
Trzeba również pamiętać, że zwolnienie, które wymieniłam zaraz na wstępnie nie ma zastosowania do działalności gospodarczej fundacji rodzinnej wykraczającej poza ustawowo określony zakres. Określa to Art. 24r ust. 1 ustawy o CIT.
W zakresie w jakim fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza zakres określony w art. 5 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej stawka podatku, o którym mowa w art. 19, wynosi 25% podstawy opodatkowania.
Działalność korzystająca ze zwolnienia dotyczy wyłącznie:
1) zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego
zbycia;
2) najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
3) przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz
podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za
granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz
podmiotach;
4) nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych
i praw o podobnym charakterze;
5) udzielania pożyczek:
a) spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo
akcje,
b) spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako
wspólnik,
c) beneficjentom;
6) obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej
w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7) produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów
roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych
i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych
produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile
ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy,
hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej
50% tego produktu;
8) gospodarki leśnej.
Wszystko co wykracza poza wskazane wyżej ramy, opodatkowane jest stawką 25 % podatku dochodowego CIT. Fundacje rodzinne podlegają specjalnemu reżimowi podatkowemu. Dochody uzyskiwane przez fundację rodzinną są zwolnione z opodatkowania CIT, do momentu ich wypłaty beneficjentom, ale tylko w określonym zakresie. Oznacza to, że fundacja rodzinna nie płaci standardowego podatku dochodowego od osób prawnych na bieżąco od swoich dochodów, ale nie jest też tak, że korzysta ze zwolnień bez ograniczeń.
Opodatkowanie beneficjentów fundacji rodzinnej
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
Beneficjenci fundacji rodzinnej, którzy otrzymują świadczenia z fundacji, podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT), zgodnie z ustawą o PIT. Podstawowym aktem prawnym regulującym ten podatek jest ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350, z późn. zm.).
Beneficjenci fundacji rodzinnej są opodatkowani według specjalnej stawki podatku wynoszącej 15% od otrzymanych świadczeń zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt. 17a i 17b. Opodatkowanie następuje w momencie wypłaty środków przez fundację rodzinną na rzecz beneficjentów.
Podstawą opodatkowania jest kwota świadczeń wypłaconych przez fundację rodzinną beneficjentom. Świadczenia te mogą obejmować różne formy, takie jak wypłaty pieniężne, udziały w majątku czy inne korzyści materialne, również oddanie w użytkowanie majątku będącego własnością fundacji rodzinnej.
Zgodnie z ustawą o PIT, niektóre rodzaje dochodów mogą być zwolnione z opodatkowania. Przykładem mogą być świadczenia uzyskane przez członków najbliższej rodziny w ramach fundacji rodzinnej, które pod pewnymi warunkami mogą korzystać ze zwolnień podatkowych. Art. 21. ust. 1 pkt 157 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych określa, że wolne od podatku dochodowego są świadczenia otrzymywane przez beneficjentów fundacji rodzinnej, będących osobami z grupy 0, w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Grupa 0, w rozumieniu tych przepisów, obejmuje najbliższych członków rodziny, takich jak: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha.
Pamiętać trzeba jeszcze o podatku VAT, w zakresie którego ustawodawca nie przewidział żadnych szczególnych uregulowań. W związku z tym podatek VAT dla fundacji rodzinnej jest taki sam jak dla każdego innego podmiotu gospodarczego.
Podsumowanie
Fundacje rodzinne i ich beneficjenci podlegają różnorodnym obowiązkom podatkowym, które wynikają z ustawy o CIT i PIT, no i oczywiście VAT, jeśli zostanie czynnym podatnikiem VAT. Kluczowe znaczenie ma prawidłowe zarządzanie fundacją, dokumentowanie transakcji oraz korzystanie z dostępnych ulg i zwolnień podatkowych. Optymalne zarządzanie podatkami w ramach fundacji rodzinnej może okazać się jednak dość skomplikowane. Przestrzeganie przepisów i odpowiednie planowanie podatkowe mogą znacząco zredukować obciążenia podatkowe zarówno dla fundacji, jak i jej beneficjentów, przyczyniając się do długoterminowego sukcesu i stabilności finansowej. Do tego sukcesu będzie potrzebna jednak ogromna uważność podatkowa. Zwłaszcza, że pojawiające się interpretacje podatkowe, są dość zaskakujące, chaotyczne i dające podstawę do obawy, że ustawodawca jeszcze sam nie wie, w którą stronę chce iść z fundacjami rodzinnymi. Wynika to zapewne z faktu, iż fundacje rodzinne funkcjonują dość krótko. Zakładam, że przepisy dotyczące fundacji rodzinnych będą coraz bardziej skomplikowane, z uwagi na to, że będą w posiadaniu dużych majątków, a zatem będą odgrywać istotną rolę w obrocie gospodarczym. Będą więc przedmiotem coraz większej troski ustawodawcy. Zalecam zatem ostrożność i staranność w dokumentacji podatkowej, analizie i planowaniu działalności fundacji rodzinnych.
Dr Elżbieta Sobów